Anahtar Kelimeler
nükleer siber emniyet
nükleer güvenlik
nükleer tesis
nükleer siber risk
Nasıl Atıf Yapılır
Öz
Siber kavramı son on yılda ülkemiz kurumsal hayatına olumlu ve olumsuz yönleriyle birlikte hızlı ve etkin bir şekilde giriş yapmıştır. Nükleer alanda da hızlı girişim ve gelişmeler yaşamakta olan ülkemizde nükleer siber emniyetin sağlanabilmesi önemlidir. Siber alanda ve nükleer alanda yeterliliğe sahip uzmanların hem düzenleyici ve denetleyici kuruluşlarda hem de nükleer tesis işletmecisi kuruluşlar bünyesinde bulunması gereklidir. Nükleer siber emniyetin sağlanması sürecinde yapılacak hataların yaratacağı kalıcı hasar riski, ülkelere bu alanda emekleme süreci yaşama fırsatı tanımamaktadır. Bu sebeple nükleer tesis kurmayı/işletmeyi hedefleyen ülkemizde nükleer siber emniyetle yaşamanın öğrenilmesi, bu alanın risklerini değerlendirme ve vakit kaybetmeden olası risklere yönelik önlemlerin alınması gerekmektedir.
Referanslar
Cyber Word Meaning. URL: http://www.dictionary.com/browse/cyber?s=t. [Son Erişim Tarihi: 09.03.2017]
Türk Dil Kurumu Web Sitesi Sözlüğü Siber Kelimesi Sözlük Anlamı. URL: http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts&arama=gts&guid=TDK.GTS.58be8e3d5d1816.12859374 [Son Erişim Tarihi: 09.03.2017]
We Are Social LTD. Web Sitesi 2018 Global Digital Report. URL: https://wearesocial.com/us/blog/2018/01/global-digital-report-2018 [Son Erişim Tarihi: 05.12.2018]
Janczewski LJ, Colarik AM. Cyber Warfare and Cyber Terrorism. London: IGI Global, 2008: p. 13-25. https://doi.org/10.4018/978-1-59140-991-5
Tombakoğlu M, Ergün Ş, Atak H, Çelikten OŞ, Duman V, Kayrın K, Tiftikçi A, Türkmen M, Ayhan H, Aksoy B, Ayanoğlu M, Güler A, Pınarbaşı B, Taş FB, Bayraktar BN. Nükleer Enerji Raporu. Ankara: TMMOB Fizik Mühendisleri Odası, 2011.
US Energy Information Administration US Energy Consumption. URL: https://www.eia.gov/energyexplained/?page=us_energy_home [Son Erişim Tarihi: 09.11.2017]
Nuclear Energy Institute Nurclear Energy Around the World. URL: https://www.nei.org/Knowledge-Center/Nuclear-Statistics/World-Statistics [Son Erişim Tarihi: 09.11.2017]
Elektrikport Ayda Nükleer Enerji URL: http://www.elektrikport.com/teknik-kutuphane/ayda-nukleer-enerji/4341#ad-image-0 [Son Erişim Tarihi: 20.08.2017]
Uranium Mining Overview. URL: http://www.world-nuclear.org/information-library/nuclear-fuel-cycle/mining-of-uranium/uranium-mining-overview.aspx [Son Erişim Tarihi: 02.01.2018]
Management of high enriched uranium for peaceful purposes: Status and trends. Vienna: UAEA Publications, 2005.
Nuclear Energy Institute World Statistics Nurclear Energy Around the World. URL: https://www.nei.org/Knowledge-Center/Nuclear-Statistics/World-Statistics [Erişim Tarihi: 09.11.2017]
United States Nuclear Regulatory Commission Pressurized Water Reactor Animation. URL: http://www.nrc.gov/reading-rm/basic-ref/students/animated-pwr.html [Son Erişim Tarihi: 11.08.2017]
Efficient Water Management in Water Cooled Reactors No NP-T-2.6. Vienna: UAEA Publications, 2012.
TAEK ve Nükleer Santral Lisanslama. http://www.taek.gov.tr/tr/2016-06-09-00-43-55/44-akkuyu-nukleer-guc-santrali/695-taek-ve-nukleer-santral-lisanslama.html [Son Erişim Tarihi: 05.07.2017]
AkkuyuNPP Akkuyu Tarihçe. URL: http://www.akkunpp.com/projenin-tarihcesi [Son Erişim Tarihi: 18.10.2017]
AkkuyuNPP Sınırlı Çalışma İzni. URL: http://www.akkunpp.com/akkuyu-nukleer-as-sinirli-calisma-iznini-aldi/update [Son Erişim Tarihi: 21.10.2017]
Toprak S, Dal S. Akkuyu Nuclear Power Plant Cost & Benefits Analysis. Energy Policy Turkey 2017. p. 85-91.
Union of Concerned Scienstists Websitesi Cheap Dreams, expensive realities. URL: https://www.ucsusa.org/nuclear-power/cost-nuclear-power#.XALmZdszaUk [Son Erişim Tarihi: 02.12.2018]
Hizmetten Çıkarma (Decommissioning) Atıkları URL: http://www.taek.gov.tr/tr/2016-06-09-00-43-55/161-nukleer-atiklar/1062-hizmetten-cikarma-atiklari.html [Son Erişim Tarihi: 09.12.2017]
Decommissioning of Facilities General Safety Req Part 6. Vienna: UAEA Publications, 2014.
Licensing Process for Nuclear Installations Specific Safety Guide No.SSG-12 Vienna: UAEA Publications, 2010.
US Nuclear Regulatory Commission Decommissioning. URL: https://public-blog.nrc-gateway.gov/category/decommissioning-2/ [Son Erişim Tarihi: 28.10.2017]
Perrier Q. The French nuclear bet. Faere Policy Paper. 2017. https://doi.org/10.2139/ssrn.2947585
TAEK Hizmetten Çıkarma Atıkları. URL: http://www.taek.gov.tr/nukleer-guvenlik/nukleer-enerji-ve-reaktorler/168-nukleer-atiklar/454-hizmetten-cikarma-atiklari.html [Son Erişim Tarihi: 10.10.2017]
Safety Glossary Terminology Used in Nuclear Safety and Radiation Protection. Vienna: UAEA Publications, 2007.
UAEA Nuclear Security and Safety Definition. URL: http://www-ns.iaea.org/standards/concepts-terms.asp [Son Erişim Tarihi: 03.11.2017]
The Interface Between Safety and Security at Nuclear Power Plants. Vienna: UAEA Publications, 2010.
Nuclear Security Culture. Vienna: UAEA Publications, 2008.
Objective and Essential Elements of a State's Nuclear Security Regime. Vienna: UAEA Publications, 2013.
Defence in Depth in Nuclear Safety. Vienna: UAEA Publications, 1996.
Nuclear Energy Institute Cyber Security for Nuclear Power Plants. URL: https://www.nei.org/Master-Document-Folder/Backgrounders/Policy-Briefs/Cyber-Security-for-Nuclear-Power-Plants [Son Erişim Tarihi: 11.12.2017]
Preventive and Protective Measures against Insider Threats Implementing Guide. Vienna: UAEA Publications, 2008.
Development, Use and Maintenance of the Design Basis Threat. Vienna: UAEA Publications, 2009.
Implementation of the NPT Safeguards Agreement and Relevant Provisions Of Security Council Resolutions In The Islamic Republic Of Iran. Vienna: UAEA Publications, 2010.
TAEK İkitelli Kazası Raporu. URL: http://www.taek.gov.tr/attachments/kazalar/ikitelli_tr.pdf [Son Erişim Tarihi: 10.10.2017]
Falliere N, Murchu LO, Chien E. W32.Stuxnet Dossier Report. 2011.
Reuters Researchers Say Stuxnet Was Deployed Against Iran in 2007. URL: https://www.reuters.com/article/us-cyberwar-stuxnet/researchers-say-stuxnet-was-deployed-against-iran-in-2007-idUSBRE91P0PP20130226 [Son Erişim Tarihi: 02.10.2017]
VirusBlokAda Stuxnet Ortaya Çıkış. URL: http://www.anti-virus.by/en/tempo.shtml [Son Erişim Tarihi: 08.11.2017]
Stakeholder Involvement in Nuclear Issues. Vienna: UAEA Publications, 2006
NyTimes Obama ordered wave of cyberattacks against Iran. URL: http://www.nytimes.com/2012/06/01/world/middleeast/obama-ordered-wave-of-cyberattacks-against-iran.html [Son Erişim Tarihi: 15.10.2017]
Albright D, Brannan P, Walrond C. Did Stuxnet Take Out 1,000 Centrifuges at the Natanz Enrichment Plant? Institute for Science and International Security Report. 2010.
A Cyberattack Has Caused Confirmed Physical Damage For The Second Time Ever URL: https://www.wired.com/2015/01/german-steel-mill-hack-destruction/ [Son Erişim Tarihi:15.10.2017]
Lee RM, Assante MJ, Conway T. German Steel Mill Cyber Attack. Sans ICS Defense Use Case. 2014.
Stanford University Jesse Min Coursework North Korea's Asymmetric Attack on South Korea's Nuclear Power Plants. URL: http://large.stanford.edu/courses/2017/ph241/min1/ [Son Erişim Tarihi: 02.11.2017]
Reuters German Nuclear Pland Infected with Computer Viruses. URL: https://www.reuters.com/article/us-nuclearpower-cyber-germany/german-nuclear-plant-infected-with-computer-viruses-operator-says-idUSKCN0XN2OS [Son Erişim Tarihi: 06.10.2017]
TheGuardian South Korea NPP Cyber Attack Hack. URL: https://www.theguardian.com/world/2014/dec/22/south-korea-nuclear-power-cyber-attack-hack [Son Erişim Tarihi: 10.03.2017]
Wired A Cyberattack Has Caused Confirmed Physical Damage for the Second Time Ever. URL: https://www.wired.com/2015/01/german-steel-mill-hack-destruction/ [Son Erişim Tarihi: 01.10.2017]
Nuclear Security Recommendations on Physical Protection of Nuclear Material and Nuclear Facilities. Vienna: UAEA Publications, 2011.
Computer Security at Nuclear Facilities. Vienna: UAEA Publications, 2011.
Clarke Ra, Knake RK. Siber Savaş. İstanbul: İkü Yayınevi, 2011. p. 119.
Çakmak H, Demir CK. Siber Dünyadaki Tehditler ve Kavramlar. In: Suç, Terör ve Savaş Üçgeninde Siber Dünya. Ankara: Barış Platin Kitabevi, 2009. p. 39.
Çifci H. Her Yönüyle Siber Savaş. Ankara: Tübitak Popüler Bilim Kitapları, 2013. p. 154.
Ersanel N. Siber İstihbarat: Siber ve Dijital Casusluğun Anatomisi. Ankara: Asam Yayınları, 2001. p. 10.
Nuclear Power Reactors in the World. Vienna: UAEA Publications, 2016.
Stanford Courses Jaffer M. Uranium Enrichment. URL: http://large.stanford.edu/courses/2011/ph241/jaffer1/ [Son Erişim Tarihi: 02.11.2017]
Moore GM, Banuelos CA, Gray TT. Replacing Highly Enriched Uranium in Naval Reactors Report. 2016.
World Nuclear Association Uranium Enrichment. URL: http://www.world-nuclear.org/information-library/nuclear-fuel-cycle/conversion-enrichment-and-fabrication/uranium-enrichment.aspx [Son Erişim Tarihi: 29.10.2017]
TAEK Nükleer Yakıt Çevrimi. URL: http://www.taek.gov.tr/nukleer-guvenlik/nukleer-enerji-ve-reaktorler/166-gunumuzde-nukleer-enerji-rapor/437-bolum-03-nukleer-yakit-cevrimi.html [Son Erişim Tarihi: 14.09.2017]
Wise-Uranium World Nuclear Fuel Facilities. URL: http://www.wise-uranium.org/efac.html [Son Erişim Tarihi: 09.11.2017]
Dergimiz ve bu internet sitesinin tüm içeriği Creative Commons Attribution (CC-BY) lisansının şartları ile ruhsatlandırılmıştır. Creative Commons Attribution Lisansı, kullanıcıların bir makaleyi kopyalamasına, dağıtmasına ve nakletmesine, makaleyi uyarlamasına ve makalenin ticari olarak kullanılmasına imkan tanımaktadır. CC BY lisansı, yazarına uygun şekilde atfedildiği sürece açık erişimli bir makalenin ticari ve ticari olmayan mahiyette kullanılmasına izin vermektedir.